Echtscheiding: pleidooi voor een multidisciplinaire aanpak

Echtscheidingen zijn een wijdverbreid fenomeen in de hedendaagse samenleving. Een op de drie huwelijken in Nederland strandt. Een scheiding wordt over het algemeen beschouwd als een van de meest overweldigende, negatieve levenservaringen. Hoewel er verschil is in de mate waarin iemand de scheiding als moeilijk en traumatisch ervaart, is in alle gevallen een echtscheiding emotioneel geladen. Mensen komen bovendien in een onzekere periode. Niet alleen wat betreft het opbreken van hun gezin, de omgang met hun kinderen en vrienden, maar ook wat betreft huisvesting. En vaak ontstaat er ook onzekerheid over de totale financiële situatie. 

Scheiden betekent nieuwe spelregels afspreken. En dat kun je maar beter goed doen. Want een slecht geregelde scheiding kan nog jaren negatief doorwerken. 

Wie voor een scheiding kiest, heeft tegenwoordig meerdere moge­lijkheden om dit te regelen. Waar het twintig jaar geleden nog standaard was dat de echtgenoten zich ieder tot een eigen advocaat wenden en geschillen betrekkelijk snel aan de rechter werden voor­gelegd, is dat tegenwoordig niet meer zo. Het besef is gekomen dat een echtscheiding beter in overleg kan worden opgelost, zonder tus­senkomst van een rechter. Zeker wanneer er kinderen bij betrokken zijn. 

In dit artikel probeer ik u inzicht te geven in twee mogelijkheden die er tegenwoordig zijn om een scheiding te regelen, te weten medi­ation en de overlegscheiding. Daarbij zal ik uitgebreid stil staan bij de meerwaarde van deze laatste methode. 

Wat is mediation? 

Mediation is een methode waarbij een neutrale deskundige – de mediator- samen met de echtgenoten inventariseert wat er in het kader van de echtscheiding moet worden geregeld en waar de geschilpunten liggen. Vervolgens zal de mediator de onderhande­lingen tussen partijen begeleiden en proberen vanuit de werkelijke belangen van partijen tot gezamenlijk gedragen oplossingen te komen. Deze afspraken worden vervolgens vastgelegd in het echt­scheidingsconvenant. De afspraken die betrekking hebben op de kinderen worden in het ouderschapsplan opgenomen. De mediator is overigens niet per definitie een advocaat. Waar oorspronkelijk in Nederland de echtscheidingsmediation alleen werd beoefend door gespecialiseerde familierechtadvocaten, hebben in de afgelo­pen jaren steeds meer dienstverleners uit andere sectoren zich op de ‘echtscheidingsmarkt’ begeven. Denk aan accountants, psycholo­gen, vermogensbeheerders, hypotheekadviseurs etc. 

Wat zijn de voordelen? 

De belangrijkste voordelen van mediation kunnen als volgt worden samengevat: 

Snel een oplossing
Mediation leidt over het algemeen sneller tot een oplossing. Media­tion wordt gemiddeld binnen enkele maanden afgerond, soms zelfs binnen enkele weken of door een enkel gesprek van een paar uur. Gerechtelijke procedures duren minimaal een jaar, maar in uitzon­derlijke gevallen ook wel eens vijftien jaar! 

De relatie behouden 
Bij problemen in de familiesfeer stokt de communicatie meestal doordat emoties, onbegrip en wantrouwen zich opstapelen. In familiaire kring zullen partijen, die een conflict met elkaar hebben, het zich echter zelden kunnen veroorloven een definitieve onher­stelbare breuk te veroorzaken. Dit geldt zeker voor scheidende ech­telieden met kinderen. Voor hen is het van groot belang dat zij ook na de scheiding contact met elkaar kunnen blijven houden, of althans met elkaar kunnen praten. Het is immers voor een goede zorgregeling en de verdere opvoeding en ontplooiing van kinderen belangrijk, dat na een echtscheiding goed contact tussen de ouders blijft bestaan. Het zogenaamde ‘doorouderen’ is voor kinderen essentieel. Tijdens de mediation krijgt iedereen de gelegenheid om alles uit te spreken en uit te praten. De emoties komen daardoor vaak tot bedaren, onbegrip gaat over in begrip en wantrouwen ver­andert in vertrouwen. Daarna kunnen de mensen met open vizier en respect voor elkaars belangen de werkelijke problemen bespre­ken en aan de oplossing werken. Zo wordt het vaak mogelijk om, ook wanneer de echtscheiding eenmaal is geregeld, op normale wijze met elkaar om te blijven gaan. 

Alles in eigen hand houden 
Over het algemeen willen mensen graag verantwoordelijkheid dra­gen voor de te nemen beslissingen. In de mediation kan dat. Par­tijen beslissen zelf wat ze afspreken. Het is dus niet een rechter die voor partijen bepaalt hoe het conflict wordt opgelost. Partijen houden zelf de regie. Daardoor zullen partijen over het algemeen de afspraken die zij met elkaar hebben gemaakt ook nakomen. Dit in tegenstelling tot een door de rechter gegeven beslissing waarbij er in feite altijd sprake is van een winnaar en verliezer. 

Maatwerk 
Een gerechtelijke procedure richt zich alleen op de juridische aspec­ten van het conflict. Tijdens een mediation proberen partijen een gezamenlijke oplossing te vinden voor alles wat met het conflict te maken heeft. Een win-win situatie. 

Zijn er ook nadelen? 
Naast deze voordelen zijn er echter ook nadelen te noemen. Een belangrijk nadeel is dat de mediator partijen wel van informatie voorziet maar niet adviseert. Partijen moeten tijdens het mediati­onproces zelf met elkaar onderhandelen en hebben geen steun van een eigen partijdig adviseur. Dit wordt vaak als zwaar ervaren. Bij het doormaken van een scheiding kan een cliënt zich behoorlijk geïsoleerd voelen en niet weten bij wie hij terecht kan. Juist dan is er vaak behoefte aan een eigen adviseur die bij besprekingen naast je aan tafel zit en de onderhandelingen voert. 

Een ander belangrijk nadeel is het gemis aan een multidisciplinaire aanpak. Daardoor worden in het beste geval kansen gemist, in het slechtste geval fouten gemaakt met langdurige conflicten en pro­cedures tot gevolg. Zo kunnen er problemen ontstaan wanneer de schoenmaker zich niet bij z’n spreekwoordelijke leest houdt; door­dat een accountant of psycholoog zelf het juridische gedeelte van de scheiding afhandelt en het echtscheidingsconvenant opstelt bij­voorbeeld. In de praktijk zien we daar de schrijnende gevolgen van. Neem het voorbeeld van Casper en Liesbeth. 

Casper en Liesbeth zijn getrouwd in gemeenschap van goederen. Beide zijn advocaat, gespecialiseerd in het ondernemingsrecht. Casper is vennoot bij een van de Zuidas kantoren in Amster­dam, Liesbeth is in loondienst bij een kleiner kantoor. Casper heeft een nieuwe vriendin en wil scheiden. Liesbeth voelt zich in de steek gelaten en is vreselijk boos. De emoties lopen dan ook hoog op. Casper en Liesbeth kiezen voor mediation door een psycholoog. De mediation verloopt voorspoedig en het lukt par­tijen om goede afspraken te maken over de kinderen. De medi­ator vindt het financiële gedeelte echter te ingewikkeld en ze laat Liesbeth en Casper dan ook weten dat ze hen niet kan helpen met dat gedeelte van de scheiding. Casper neemt contact op met zijn accountant. Hij kent de partijen goed en is van alle zakelijke ins en outs op de hoogte. Casper en Liesbeth zijn dan ook blij dat hij bereid is om hen bij hun echtscheiding te begeleiden. Liesbeth laat zich daarbij vertegenwoordigen door een eigen financieel adviseur. Partijen zijn het er vrij snel over eens dat de voormalige echtelijke woning aan Casper wordt toegewezen en dat Liesbeth, uit hoofde van de totale vermogensrechtelijke afwikkeling (verrekening van de waarde van de aandelen, het huis, spaargeld, de inboedel etc.), van Casper € 800.000, – ont­vangt. De hoogte van dit bedrag is niet tot stand gekomen door een precieze waardering van alle vermogensbestanddelen die verdeeld moesten worden. In plaats daarvan is enerzijds vastge­steld met welk bedrag Liesbeth verder zou kunnen en anderzijds welk bedrag Casper maximaal aan zijn vennootschap zou kun­nen onttrekken om Liesbeth te betalen. De accountant stelt vervolgens het echtscheidingsconvenant op dat door partijen wordt ondertekend. Het echtscheidingsver­zoek, met als bijlage de overeenkomst, wordt door een bevriend advocaat bij de rechtbank ingediend. In het convenant heeft de accountant onder andere opgenomen, dat het huis niet is getaxeerd, maar dat door partijen is vastgesteld dat de waarde van de woning gelijk is aan de totale hypotheekschuld. Kortom, geen overwaarde! Verder neemt hij op dat de woning aan Casper wordt toegewezen en dat, binnen zes maanden, Casper zal regelen dat Liesbeth uit haar hoofdelijke aansprakelijkheid tegenover de bank wordt ontslagen. Indien dat niet lukt, zal de woning worden verkocht en wordt de opbrengst van de woning 50/50 verdeeld. Al snel realiseert Liesbeth zich dat de woning in werkelijk­heid veel meer waard is dan de hypotheekschuld en dat zij er een belang bij heeft dat Casper de overeengekomen termijn niet haalt. Er is namelijk sprake van een overwaarde van ruim € 300.000, -. Op het moment dat Casper zich bij Liesbeth meldt met het verzoek om hem een langere termijn te gunnen om het ontslag uit de hoofdelijke aansprakelijkheid te regelen, krijgt hij van Liesbeth dan ook nul op het rekest. Liesbeth wil niet wijken van de termijn van zes maanden. Wanneer Casper vervolgens de termijn niet haalt, is het nieuwe conflict geboren. Casper ontvangt een brief van de advocaat van Liesbeth waarin hij de keuze krijgt om of mee te werken aan de verkoop van de woning of € 150.000 aan Liesbeth te betalen. Bovendien dreigt de advocaat de verdeling door de rechter te laten ontbinden, omdat Liesbeth heeft gedwaald over de waarde van een of meer vermogensbestanddelen en daardoor voor meer dan ¼ deel is benadeeld. 

Door de onhandige formulering in het convenant kon niet worden vastgesteld of de overwaarde van de woning nu wel of niet was ver­disconteerd in de € 800.000, -. Bovendien bleek uit het convenant niet op welke manier het bedrag van overbedeling was vastgesteld. Het gevolg daarvan was de grote kans dat de rechter de overeen­gekomen verdeling zou ontbinden en dat hij die zelf opnieuw zou vaststellen. 

Het had de accountant duidelijk aan juridische kennis ontbroken. Deze risico’s had hij niet voorzien. Het gevolg: een slepende juri­dische procedure. Een probleem dat gemakkelijk voorkomen had kunnen worden indien de overeenkomst door een gespecialiseerd familierecht advocaat was opgesteld. 

Deze casus, die er slechts een van velen is, geeft een duidelijk beeld van de problematiek die bij een echtscheiding speelt. De echtschei­ding is in eerste plaats een relationeel conflict waarbij de commu­nicatie meestal stokt doordat emoties, onbegrip en wantrouwen zich opstapelen. De psycholoog was uitstekend in staat om partijen hierbij te helpen en ervoor te zorgen dat zij in staat waren om te onderhandelen. Gelukkig zag de psycholoog in dat zij geen ver­stand had van de ingewikkelde financiële problematiek die speelde. De accountant was uitstekend in staat om partijen daarbij te hel­pen, maar zag daarbij de juridische componenten over het hoofd. En dat brengt mij tot de kern van mijn betoog. Om een echtschei­ding daadwerkelijk goed te regelen is een multidisciplinaire aanpak nodig. 

Die multidisciplinaire aanpak ontbreekt overigens ook in zaken, met eventueel een inhoudelijk procedure bij de rechtbank, die op traditionele wijze door twee advocaten worden behandeld. In der­gelijke zaken ontstaat vaak een strijd tussen de deskundigen, wat meer tijd vergt en kostenverhogend werkt. Partijen schakelen ieder een eigen deskundige in en brengen de door hen opgestelde rap­porten in het geding. De rechter zal vervolgens zelf een onpartijdig deskundige benoemen. Het moge duidelijk zijn dat de kosten van al deze deskundigen, die voor dezelfde zaak worden ingeschakeld, enorm oplopen. 

De kracht van de overlegscheiding is gelegen in het voorkomen van dergelijke excessen. 

De overlegscheiding 

De overlegscheiding is, net als mediation, een methode om in overleg, zonder inhoudelijke tussenkomst van de rechter, tot een evenwichtige afwikkeling van de echtscheiding te komen. De methode is in de Verenigde Staten ontwikkeld, in eerste instantie onder de Amerikaanse naam ‘Collaborative Divorce”, en in 2009 in Nederland geïntroduceerd. Sinds die tijd wordt hij op steeds bre­dere schaal toegepast. Collaborative Divorce wordt tegenwoordig meestal aangeduid met de term overlegscheiding, de term die ik ook in dit stuk zal gebruiken. 
De overlegscheiding is een waardevolle variant van mediaton. Alle voordelen van mediation, zoals hiervoor beschreven, gelden ook voor de overlegscheiding. Echter, de hiervoor genoemde nadelen bij mediation en bij een zaak met twee advocaten, zijn bij de overleg­scheiding ondervangen. 

Bijstand door een eigen advocaat 
Het belangrijke verschil met mediaton is dat ieder van de part­ners wordt bijgestaan door zijn eigen advocaat. De cliënt staat dus niet alleen, maar wordt gesteund door de eigen advocaat, die hem adviseert, coacht en voor hem onderhandelt. Bij deze methode let­ten de advocaten echter ook op het belang van de andere partner. De advocaten hebben open overleg met elkaar en met cliënten. Advocaten, die volgens deze methode werken, zijn daartoe speci­aal opgeleid. Om toegelaten te worden tot de opleiding dienen zij naast gespecialiseerd familierechtadvocaat ook mediator te zijn. Deze werkwijze en de specialistische kennis en vaardigheden van de advocaten, waarborgt de balans tijdens de besprekingen en zo kunnen verschillen in kennis of emoties beter begeleid worden. 

Een multidisciplinaire aanpak 
Een ander belangrijk voordeel van deze methode is de multidisci­plinaire aanpak. De meerwaarde van de overlegscheiding zit hem in de samenwerking tussen professionals en partijen, ‘de team approach’. 
Een partner, die zich in scheiding bevindt, kan gedesoriënteerd raken en niet weten wat hem overkomt. Vooral als niet alleen rela­tionele, maar ook financiële en andere complexe aspecten aan de scheiding gaan zitten. Er bestaat dan behoefte aan specifieke des­kundigheid op deze gebieden. In tegenstelling tot procedures en mediation biedt de overlegscheiding de cliënt een team van des­kundigen en invoelende professionals. Ieder van hen is expert in zijn vakgebied. 

De cliënten vormen samen met hun advocaten een team dat hen begeleidt bij het vinden van een goede en creatieve oplossing. Een coach, met een psychologische achtergrond, begeleidt het traject. Dit heeft als doel alle gebruikelijke escalerende aspecten en emoties van de scheiding zo vroeg mogelijk te onderkennen en passende afspraken te maken. Het team kan versterkt worden met andere deskundigen zoals een kinderdeskundige of een financieel deskun­dige. Zij kunnen samen de ex-partners helpen met het regelen van alles wat bij een scheiding komt kijken. Zo worden niet alleen de juridische, zakelijke en financiële vraagstukken en de zorg voor de kinderen, maar ook de emotionele kanten van de scheiding, steeds begeleid door een deskundige op dat specifieke terrein. Door de inzet van verschillende neutrale deskundigen is de kans groter dat er een oplossing op maat wordt bereikt. Denk daarbij ook aan het voorkomen van nadelige fiscale gevolgen bij het maken van afspra­ken of het nemen van onjuiste beslissingen door een gebrek aan deskundige informatie. 

Conclusie 

Mijn overtuiging en ervaring is dat de methode van overlegschei­ding1 dikwijls de beste garantie voor een duurzame oplossing geeft. Beide partners zijn immers uitgebreid voorgelicht en ondersteund tijdens het traject, zodat zij weloverwogen beslissingen kunnen nemen. De toekomst van de partners en de kinderen staat bij deze methode centraal. 

Meer informatie over de overlegscheiding kunt u vinden op de website van de Vereniging van Collaborative Professionals (VvCP) www.overleg­scheiden.com Gepubliceerd op24 februari 2017 door Raya Oranje-Jorna

Dit artikel is geplaatst op Providence Capital